تعیین مسئولیت مهندسین در گودبرداری ساختمانی شامل صاحبکار، سازنده (مهندس مجری)، ناظر و طراح، سازمان نظام مهندسی ساختمان استان، شهرداریها یا سایر مراجع صدور پروانه و شرکت‌های خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک، با توجه به ضوابط مندرج در مباحث دوم، هفتم و دوازدهم مقررات ملّی ساختمان تهیه شده است.
دامنه کاربرد این دستور‌کار کلیه گودبرداریهای ساختمانی در تمامی نقاط واقع در حوزه شمول قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان میباشد.
گودبرداری: گودبرداری به هر گونه حفاری و خاکبرداری در تراز پایینتر از سطح طبیعی زمین یا در تراز پایینتر از زیر پی ساختمان مجاور اطلاق میشود.
سازنده: سازنده (مهندس مجری) شخص حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال به کار اجرای ساختمان از وزارت راه و شهرسازی است که به عنوان پیمانکار کل، اجرای عملیات ساختمانی را بر عهده دارد.
صاحبکار: صاحبکار شخص حقیقی یا حقوقی مالک یا قائم مقام قانونی مالک کارگاه ساختمانی است که انجام عملیات گودبرداری را طبق قرارداد کتبی به سازنده واگذار می نماید. در صورتی که صاحبکار دارای پروانه اشتغال به کار اجرای ساختمان باشد، میتواند خود به عنوان سازنده فعالیت نماید.
مهندس طراح: طراح یا محاسب سازه ساختمان شخص حقیقی شاغل به کار در دفتر مهندسی یا شخص حقوقی طراحی ساختمان است که بر اساس پروانه اشتغال به کار مهندسی معتبر در زمینه طراحی در رشته عمران از وزارت راه و شهرسازی، انجام طراحی و محاسبات ساختمان را در حدود صلاحیت و ظرفیت مندرج در پروانه اشتغال به کار مهندسی بر عهده دارد.
مهندس ناظر: ناظر شخص حقیقی یا حقوقی دارای پروانه اشتغال به کار معتبر در زمینه نظارت از وزارت راه و شهرسازی است که در حدود صلاحیت و ظرفیت مندرج در پروانه اشتغال به کار بر اجرای صحیح عملیات ساختمانی نظارت میکند.
شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک: شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک، شرکتی است که توانایی انجام مطالعات و همچنین طراحی‌های ذکر شده در این دستورالعمل را داشته و بر اساس دستورالعمل تشخیص صلاحیت وزارت راه و شهرسازی احراز صلاحیت شده باشد.
سطح خطر گودبرداری: سطح خطر گودبرداری‌ها با توجه به عمق گود، نوع خاک، وجود آب، وجود منبع ارتعاش در مجاورت گود و حساسیت ساختمان های مجاور آن به صورت گودبرداری با خطر معمولی، زیاد و بسیار زیاد تعیین میشود. ارزیابی سطح خطر گودبرداری بر اساس ضوابط مندرج در مبحث هفتم مقررات ملّی ساختمان (پی و پیسازی) انجام خواهد شد.
جلسه مشترک: جلسه مشترک، جلسه‌ای است که در گودهای با خطر زیاد و بسیار زیاد پیش از انجام عملیات گودبرداری به منظور مرور و کنترل نقشه‌های اجرایی، توجیه و هماهنگی انجام عملیات و با حضور صاحبکار، ناظر، طراح، سازنده و نماینده فنی شهرداری در محل احداث ساختمان تشکیل خواهد شد.
مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری: مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری شخص حقیقی دارای حداقل پروانه اشتغال به کار کاردانی در رشته عمران یا معماری است که در گودهای با خطر زیاد و بسیار زیاد جهت مراقبت از رعایت ایمنی در کارگاه به کار گرفته میشود.
وظایف و مسئولیت مهندسین ودست‌اندرکاران پروژههای گودبرداری ساختمانی
ماده 1- صاحبکار
در پروژههای گودبرداری ساختمانی اهم مسئولیتهای صاحبکار شامل موارد زیر میباشد:
1-1 صاحبکار موظف است مشخصات فنی املاک مجاور ملک خود را از شهرداری اخذ و در اختیار مهندس طراح پروژه قرار دهد.
2-1 صاحبکار موظف است در تمامی مراحل کار کلیه تجهیزات و منابع مالی را که برای تامین ایمنی گودبرداری توسط طراح، شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک یا ناظر ضروری تشخیص داده میشود در اختیار سازنده قرار دهد.
3-1 صاحبکار در صورت پیشنهاد و درخواست کتبی طراح موظف است برای انجام روشهایی از پایدارسازی گود که مستلزم خارج شدن از محدوده مالکیت میگردد (از قبیل نیلینگ و انکراژ) نسبت به مطلع نمودن کلیه همجواریهای ذینفع اقدام نماید.
ماده 2- مسئولیت مهندس طراح در گودبرداری ساختمان
در پروژههای گودبرداری ساختمانی، اهم مسئولیتهای مهندس طراح شامل موارد زیر است:
1-2 بررسی صحت اطلاعات املاک مجاور اخذ شده توسط صاحبکار از شهرداری
2-2 انجام ارزیابی اولیه خطر گود و تکمیل چک لیست ارزیابی خطر گودبرداری
3-2 ارائه گزارش طراحی و نقشه‌های اجرایی ایمنی گودبرداری و ارائه دستورالعملهای اجرایی
4-2 ارائه “گزارش بررسی وضعیت ساختمانهای مجاور”، تحلیل اثرات ایجاد گود بر آنها و در صورت نیاز طراحی عملیات اجرایی محافظت از ساختمانهای مجاور و یا ارائه روش‌های مقاوم ساختن آنها در برابر اثرات ناشی از تخریب و گودبرداری مورد نظر، ارائه نقشه‌های اجرایی مربوطه و ارائه دستورالعمل های اجرایی
تبصره -1 در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد طراح باید تهیه گزارش و نقشه‌های مربوطه و مسئولیتهای طراحی را طی یک قرارداد کتبی به شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک دارای صلاحیت محول نماید.
تبصره -2 در گودهای با سطح خطر معمولی طراح میتواند در صورت نیاز از نظرات مهندس متخصص ژئوتکنیک استفاده نماید.
5-2 تکمیل قسمت مربوط در فرم درخواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی
6-2 حضور در جلسه مشترک در محل احداث ساختمان برای گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد
ماده 3- مسئولیت مهندس مجری (سازنده) در گودبرداری ساختمان
در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد فقط باید از سازنده حقوقی استفاده شود. در پروژههای گودبرداری ساختمانی اهم مسئولیتهای سازنده شامل موارد زیر میباشد:
1-3 تکمیل قسمت مربوطه فرم درخواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی
2-3 کنترل و بررسی گزارش طراحی، نقشه‌های اجرایی ایمنی گودبرداری و دستورالعملهای اجرایی تهیه شده توسط طراح از نظر مطابقت با یکدیگر و با وضعیت محلی و اصول فنی
3-3 کنترل “گزارش بررسی وضعیت ساختمانهای مجاور” (تهیه شده توسط طراح)
4-3 نصب تابلوهای اعلام مشخصات گودبرداری و هشدارهای ایمنی یک هفته پیش از شروع عملیات گودبرداری
5-3 حضور در جلسه مشترک در محل احداث ساختمان برای گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد
6-3 انتخاب جزئیات روش گودبرداری، استفاده از ماشین آلات مناسب، رعایت اصول ایمنی و پایش (مونیتورینگ) ساختمانهای مجاور بر اساس نظر طراح یا شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک
7-3 به‌کارگیری مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد
8-3 سازنده موظف است با توجه به شرایط پروژه و خطرات احتمالی نسبت به اخذ پوشش بیمه‌های همجواری‌ها و اشخاص ثالث در خصوص حوادث ناشی از گودبرداری، متناسب با خطر احتمالی اقدام نماید و هزینه اخذ بیمه نامه‌های مذکور باید در قرارداد اجرای ساختمان منظور گردد.
9-3 سازنده موظف به فراهم‌کردن شرایط لازم برای تخلیه ساختمانهای مجاور با رعایت قوانین و مقررات و شرایط و قراردادهای موجود در صورت تشخیص ضرورت تخلیه اضطراری ناشی از عملیات گودبرداری توسط ناظر، شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک، شهرداری یا سازمان آتش نشانی میباشد.
10-3 سازنده موظف به انجام هرگونه همکاری و هماهنگی لازم جهت بازدید بازرسین نهاد‌های نظارتی شامل وزارت راه و شهرسازی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، شهرداری و سازمان نظام مهندسی ساختمان می باشد.
11-3 در گودهای با خطر بسیار زیاد و یا در صورت وجود ساختمان بسیار حساس در مجاورت گود استفاده از پیمانکار تخصصی گودبرداری ذیصلاح ضروری است.
تبصره3- در صورت معرفی شرکت‌های پیمانکار تخصصی تشخیص صلاحیت شده در زمینه اجرای گود از طرف وزارت راه و شهرسازی از این شرکتها استفاده خواهد شد. در غیر این صورت میتوان از پیمانکار تشخیص صلاحیت شده از معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور در رشته ساختمان با رتبه مناسب استفاده کرد.
تبصره4- حساسیت ساختمان مجاور گود بر اساس ضوابط مبحث هفتم مقررات ملّی ساختمان تعیین میگردد.
ماده 4- مسئولیت مهندس ناظر در گودبرداری
اهم مسئولیتهای مهندسین ناظر در پروژههای گودبرداری ساختمانی شامل موارد زیر است:
1-4 تکمیل فرم درخواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی
2-4 حضور در جلسه مشترک در محل احداث ساختمان برای گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد
3-4 نظارت بر عملیات اجرای گودبرداری شامل تدابیر مقاوم‌سازی و رفع خطر ناشی از گودبرداری بر ساختمانها و تأسیسات مجاور و ارائه گزارشهای وضعیت گودبرداری به شهرداری به ازای هر مرحله گودبرداری یا حداکثر هر 3متر عمق گودبرداری
4-4 تهیه گزارش ارزیابی خطر گود در حین اجرا و ارائه آن همراه با گزارش وضعیت گودبرداری به شهرداری
5-4 در محل‌هائی که سازنده دارای صلاحیت موجود نباشد (صرفاً در خصوص گودهای با سطح خطر معمولی):
1-5-4 کنترل و بررسی گزارش طراحی، نقشه‌های اجرایی ایمنی گودبرداری و دستورالعملهای اجرایی تهیه شده توسط طراح از نظر مطابقت با یکدیگر و با وضعیت محلی و اصول فنی.
2-5-4 کنترل “گزارش بررسی وضعیت ساختمانهای مجاور” (تهیه شده توسط طراح)
ماده 5- مسئولیت شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک
در مواردی که از خدمات شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک صاحب صلاحیت در گودبرداری استفاده میشود، اهم مسئولیتهای این شرکتها شامل موارد زیر است:
1-5 انجام بررسی‌های ژئوتکنیکی و ارزیابی مجدد خطر گود (قبل از صدور پروانه)
2-5 تهیه گزارش طراحی و نقشه‌های اجرایی ایمنی گودبرداری و ارائه دستورالعملهای اجرایی
تبصره 5– در مواردی که سازه نگهبان و سازه اصلی با یکدیگر تداخل داشته و یا ادغام می‌گردند، طراح و شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک موظف به ایجاد هماهنگی‌های مورد نیاز در تهیه گزارشات و نقشه‌های مذکور میباشند.
3-5 تهیه گزارش بررسی وضعیت ایمنی تاسیسات و معابر مجاور و پیش‌بینی تمهیدات لازم برای تامین ایمنی با هماهنگی طراح
4-5 انجام ارزیابی خطر گود در حین اجرا در صورت اعلام نیاز ناظر
ماده 6- مرجع کنترل مضاعف طراحی‌ها
مرجع کنترل مضاعف طراحی‌ها سازمان نظام مهندسی ساختمان استان است. اهم مسئولیتهای سازمان نظام مهندسی ساختمان استان در پروژههای گودبرداری ساختمانی شامل موارد زیر است:
1-6 کنترل گزارش طراحی، نقشه‌ها و دستورالعملهای اجرایی گودبرداری
2-6 کنترل گزارش بررسی وضعیت ساختمانهای مجاور، طرح و نقشه‌های اجرایی محافظت و مقاوم‌سازی (ناشی از گودبرداری) ساختمانهای مجاور
3-6 نظارت کلی بر حسن اجرای مراحل مختلف کار و مسئولیتهای افراد دست‌اندرکار از قبیل طراح، سازنده، ناظر و شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک
تبصره 6– مسئولیتهای ذکر شده برای مرجع کنترل کننده رافع یا محدود کننده مسئولیتهای حرفه‌ای صاحب کار و عوامل فنی استخدام شده توسط وی در انجام صحیح امور نمی‌باشند. به عنوان نمونه چنانچه در گزارشها یا طراحی‌های تسلیم شده جهت صدور پروانه اشکالی وجود داشته باشد، حتی اگر این مدارک توسط عوامل مربوطه کنترل و تأیید شده باشند،
مسئولیتهای حرفه‌ای صاحبکار و عوامل فنی وی به صورت کامل به قوت خود باقی بوده و این افراد باید در قبال مراجع مربوطه و افراد ذینفع و یا زیاندیده پاسخگو باشند.
ماده 7- شهرداری
اهم مسئولیتهای شهرداریها در پروژههای گودبرداری ساختمانی شامل موارد زیر است:
1-7 شهرداریها مکلفند مشخصاتی از املاک مجاور را که در سامانه آرشیو الکترونیک اسناد موجود است، در اختیار صاحبکار قرار دهد.
2-7 الزام صاحبکار و سازنده برای خرید بیمه مسئولیت و کیفیت در کلیه گودبرداری‌ها
3-7 انجام تمهیدات لازم در گودبرداریهای رها شده به هر طریق لازم جهت رفع خطر و اخذ هزینه‌های مربوطه از صاحبکار
4-7 کنترل گزارشهای گودبرداری تهیه شده توسط ناظر
5-7 در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد حضور نماینده فنی شهرداری در جلسه مشترک و تحویل و تأیید فرم درخواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی
6-7 انجام بازرسی از گودبرداریهای در حال انجام، کنترل نحوه انجام عملیات اجرایی گودبرداری و رعایت برنامه زمانبندی اعلام شده
7-7 با توجه به مفاد تبصره 7 ماده 100 قانون شهرداریها، ماموران شهرداری مکلفند بر عملیات گودبرداری ساختمانها نظارت نمایند و هرگاه از موارد تخلف به موقع جلوگیری نکنند، طبق مقررات قانونی به تخلف آنها رسیدگی شده و در صورتیکه عمل ارتکابی آنها واجد جنبه جزایی هم باشد از این جهت نیز قابل تعقیب خواهند بود.
8-7 مطابق تبصره ماده 10 آیین نامه اجرایی ماده 33 قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان شهرداری ها موظفند نام و مشخصات سازنده ذیصلاح معرفی شده توسط مالک و قرارداد منعقد شده با وی را، مگر در خصوص مالکان دارای پروانه اشتغال به کار اجرا، در پروانه ساختمان قید نمایند؛ در غیر این صورت کلیه مسئولیتهای ذکر شده برای سازنده در این دستورالعمل بر عهده شهرداری خواهد بود.
تبصره -7 در نقاط خارج از محدوده شهرها که مرجعی به غیر از شهرداری عهده دار صدور پروانه ساختمان است، مرجع صدور پروانه جایگزین شهرداری در این دستورالعمل بوده و کلیه وظایف و مسئولیت های ذکر شده برای شهرداری در این دستورالعمل، بر عهده مرجع صدور پروانه، مانند بخشداریها، دهیاری‌ها، فرمانداری‌ها، شرکت‌های عمران شهرهای جدید، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و . . . خواهد بود.
ماده 8- مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری
در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد، از زمان شروع گودبرداری تا ایمن‌سازی دائم گود، حضور مستمر یک نفر آشنا به مسایل ایمنی گود و حداقل دارای پروانه اشتغال کاردانی (در رشته‌های عمران یا معماری) تحت عنوان مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری، جهت مراقبت از رعایت ایمنی برای کارگاه و کارگران ضروری است. بررسی و تأیید قابلیت‌های فنی، تعیین وظایف و کنترل نحوه انجام وظایف این فرد توسط ناظر و استخدام وی توسط سازنده انجام میشود. شرح وظایف و مسئولیتهای مسئول ایمنی کارگاه گودبرداری مطابق با ضوابط مندرج در مبحث دوازدهم مقررات ملّی ساختمان (ایمنی و حفاظت کار در حین اجرا) میباشد.
تبصره -8 حضور مسئول ایمنی در کارگاه صرفاً به منظور نظارت بر رعایت موارد ایمنی مندرج در مبحث دوازدهم مقررات ملّی ساختمان در کارگاه بوده و به هیچ وجه رافع مسئولیتهای سازنده، صاحبکار، ناظر، طراح، شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک و شهرداری در ایمن‌سازی گود و همجواری‌ها نمی‌باشد.
فرمها، گزارشها و مدارک فنی
ماده 9- برای انجام این دستورالعمل در مراحل مختلف کار، حسب مورد نیاز به نقشه‌ها، گزارشها، فرمها و چک‌لیست‌هایی است که در زیر فهرست شده‌اند. یک نسخه از اصل آخرین ویرایش معتبر و دارای مهر و امضای لازم مدارک زیر (به جز گزارش بازرسی گودبرداری) همواره (تا ایمن‌سازی دائم گود) باید در کارگاه موجود بوده و برای کنترل بازرسین در دسترس ایشان قرار گیرد. مدارک فوق میبایست مطابق با ضوابط مبحث هفتم مقررات ملّی ساختمان (پی و پیسازی) تهیه و در اختیار مراجع ذیصلاح قرار گیرند.
ماده 10- چک لیست ارزیابی خطر گودبرداری
این فرم شامل اطلاعات لازم برای ارزیابی خطر گود در مراحل ارزیابی اولیه و ارزیابی در حین اجرا است که در مراحل مختلف و توسط طراح، شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک و یا ناظر تکمیل گردیده و به مرجع کنترل مضاعف طراحی و شهرداری یا مرجع صدور پروانه ارائه میشود.
ماده 11- فرم درخواست صدور مجوز شروع عملیات ساختمانی
این فرم شامل اطلاعات عمومی و فنی پروژه، هشدارهای ایمنی گودبرداری و تعهدات سازنده و ناظر است که باید در کلیه ساختمانها، پیش از شروع عملیات ساختمانی، توسط ناظر و سازنده تکمیل شده و جهت صدور مجوز عملیات ساختمانی به شهرداری ارائه شود.
ماده 12- گزارش وضعیت گودبرداری
گزارشی است که در طول مدتی که از شروع عملیات گودبرداری تا زمان رفع دائم خطر گود ادامه می‌یابد، در مقاطع مشخص شده توسط ناظر تهیه و به شهرداری ارائه میشود.
ماده 13- گزارش بازرسی گودبرداری
گزارشی است که حین اجرای عملیات گودبرداری توسط عوامل فنی شهرداری ناحیه تهیه میشود و شامل اطلاعاتی از قبیل وضعیت گود و ایمنی آن و کنترل انجام عملیات مطابق نقشه‌ها، زمانبندی و اصول ایمنی میباشد که در صورت مشاهده تخلفات یا اشکالات عمده منجر به صدور اخطار لازم خواهد شد.
ماده 14- نامه ابلاغ اخطار ایمنی
این نامه در صورت مشاهده هرگونه اشکال عمده یا تخلف در انجام عملیات گودبرداری از سوی شهرداری تهیه شده و در آن موارد اشکال مشاهده شده در جریان بازدید عوامل فنی، به ناظر پروژه ابلاغ میشود.
ماده 15- گزارش طراحی و نقشه‌های اجرایی ایمنی گودبرداری
این مدارک بسته به سطح خطر گودبرداری توسط طراح یا شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک تهیه و همراه با مدارک دیگر جهت صدور پروانه به مرجع کنترل طراحی و شهرداری تحویل میشود.
ماده 16- گزارش بررسی وضعیت ساختمانهای مجاور و نقشه‌ها و مدارک طراحی اقدامات تأمین ایمنی آنها
این مدارک بسته به سطح خطر گودبرداری توسط طراح یا شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک تهیه و همراه با مدارک دیگر جهت صدور پروانه به مرجع کنترل طراحی و شهرداری تحویل میشود.
ماده 17- گزارش بررسی وضعیت ایمنی تأسیسات و معابر مجاور و مدارک طراحی اقدامات تأمین ایمنی آنها
این مدارک تنها در گودهای با خطر زیاد یا بسیار زیاد ضروری است که توسط شرکت خدمات فنی آزمایشگاهی ژئوتکنیک تهیه و همراه با مدارک دیگر جهت صدور پروانه به شهرداری تحویل میشود.
ضوابط و مقررات
ماده 18- ضوابط فنی لازم‌الاجرا در پروژههای گودبرداری ساختمانی
کلیه اشخاص دست‌اندرکار پروژههای گودبرداری برای انجام ارزیابی‌های گود، تهیه گزارشها و نقشه‌های اجرایی گودبرداری و انجام عملیات گودبرداری ملزم به رعایت ضوابط مندرج در مبحث هفتم مقررات ملّی ساختمان (پی و پیسازی) میباشند.
ماده 19- ضوابط ایمنی و حفاظت کار در پروژههای گودبرداری ساختمانی
کلیه اشخاص دست‌اندرکار پروژههای گودبرداری ساختمانی در کلیه مراحل اجرای کار ملزم به رعایت ضوابط ایمنی و حفاظت کار مندرج در مبحث دوازدهم مقررات ملّی ساختمان میباشند.
